راهنمای پرورش و کشت درخت سماق

نام انگلیسی : Rhus Coriaria . L

خانواده : Anacardiaceae – پسته

بومی خاورمیانه

گیاه سماق درختچه ای است کوهستانی که میوه‌های خوشه‌ای دارد، رنگ میوه آن قرمز و قهوهای و طعم آن گس است و پس از رسیدن ترش می شود.این گیاه بصورت درختچه یا درخت های کوچک و به ارتفاع ۳-۵ متر می باشد که ساقه یا تنه متعدد، دارای شاخه های فراوان و منشعب به رنگ سبز متمایل به سفید است. برگ سماق بشکل شانه ای بوده و از ۵-۷ جفت برگچه پوشیده از کرک و بدون دمبرگچه، بیضی با دندانه های نامنظم در حاشیه است. روی برگ سبز مات و زیر برگ روشنتر است و در پائیز برگها سرخ و یا حنایی میشود. هر برگچه آن در حدود ۳-۷ سانتی‌متر طول دارد و شاخه‌های جوان و دمبرگ‌های آن را موهای زبر پوشانیده است. میوه آن شفت کرکدار قهوه‌ای مایل به ارغوانی است.

سماق از خانواده‌ی بِری‌های قرمز شناخته می‌شود. البته نباید سماق معمولی را با سماق سمی اشتباه گرفت. در اثر تماس با سماق سمی، جوش‌هایی روی پوست ایجاد می‌شود. حوه‌ی تشخیص سماق معمولی از سماق سمی بسیار ساده است. سماق سمی، رنگ‌ سفید یا خاکستری دارد و از شاخه‌ها آویزان است؛ اما سماق معمولی قرمزِ پررنگ بوده و به شاخه‌های عمودی چسبیده است. برخی گونه‌های سماق تهاجمی است و گیاهان دیگر را نابود می‌کنند. برخی از این گونه‌ها در نقاطی از ایالات متحده یافت می‌شوند و ریشه‌کن‌کردن آنها کار دشواری است.

انواع مهم سماق :

سماق بدون کرک :

یا همان سماق آمریکایی که درختچه یا درخت کوچک با حداکثر ارتفاع ۶ متر و خزان کننده است و برگ های آن در فصل خزان به رنگ قرمز بسیار زیبایی تغییر رنگ می دهند، ساقه های این درخت از کرک های نرم قهوه ای رنگی پوشانده شده است. میوه ها مخروطی شکل و قرمز مخملی هستند و در تابستان ظاهر می شوند و تا اواخر پاییز بر روی شاخه های بدون برگ، خودنمایی می کنند. این درخت به آفتاب کامل نیاز دارد و آبیاری آن باید به طور منظم صورت بگیرد. خاستگاه اصلی آن نیز آمریکا می باشد.

سماق زینتی :

کاربرد سماق زینتی بعنوان کاشت بمنظور جلوگیری از فرسایش خاک ،زیباسازی فضای سبز و تهیه سماق خوراکی برای چاشنی غذا ها و مصارف دارویی می باشد.

خواص سماق :

• نابود کننده اثرات بد آنزیم‌های تولید شده در بدن به علت خوردن گوشت کباب است.
• مصرف سماق از بین برنده زمینه جذب چربی در بدن است و از خواص سماق میتوان برای رسیدن به تناسب اندام و تغذیه مناسب بهره برد.
• سماق تاثیر ضدمیکروبی دارد و برای بیماران دیابتی بسیار مفید است.
• از خواص سماق تسکین درد معده و اختلالات گوارشی و درمان خونریزی معده است، همچنین سماق اشتها را زیاد می‌کند.
• گیاه دارویی سماق ناراحتی‌های رایج گوارشی از جمله ناراحتی معده، ترش کردگی، یبوست، علایم تب و حرکت نامنظم روده را درمان می‌کند.
• مصرف سماق در رفع غلظت خون مفید است.
• سماق به طور طبیعی ناراحتی‌های تنفسی و سینه مانند برونشیت و گرفتگی سینه را برطرف می‌کند. همچنین می‌توان بسیاری از انواع آلرژی را با سماق برطرف کرد.
• به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان فراوان از بروز سرطان پیشگیری می‌کند.
• به دلیل داشتن تانن فراوان، قابض و پاک کننده معده است.
• سماق با داشتن اندوسیتوز باعث رفع آلزایمر می‌شود.
• سماق لثه‌ها را تقویت و آنها را محکم می‌کند.
• آب سماق قادر به کنترل فشار خون است.
• از خواص سماق تصفیه خون بوده و مواد زائد مانند اوره را دفع می‌کند.
• سماق گیاهی مدر است.
• سماق باعث کاهش وزن و کاهش کلسترول خون می‌شود.
• سماق از رشد تومور جلوگیری می‌کند.
• سماق مملو از ویتامین C و اسیدهای چرب امگا۳ بوده، بنابراین از بیماری‌های قلبی عروقی و سکته مغزی جلوگیری می‌کند.
• سماق ترک پوست را از میان می‌برد و در التیام زخم، سوختگی، اگزما و … مفید است.
• برای رفع تهوع و استفراغ، پودر سماق را با زیره و آب سرد مخلوط کرده و مصرف کنید.
•  از مهمترین خواص سماق مهار ویروس هپاتیت ب در بدن است.

شرایط پرورش سماق :

سماق آب و هوای گرم و خشک را می پسندد، گیاهی نور پسند بوده و غیر مقاوم به سایه است، مقاوم به آفات و امراض بوده، اگر در اثر کم آبی خشک شود با مختصر رطوبت ایجاد پاجوش می کند و در صورت سرمازدگی ساقه های جدید ایجاد می کند. این درختچه در مناطقی که ۰ – ۳۵۰ میلیمتر بارندگی سالیانه داشته باشد رشد می کند، در خاکهای کمی اسیدی یا خنثی با ( PH=5 – 7 ) بهتر رشد می کند. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. سرمای زیر ۶- درجه سانتی‌گراد را نمی‌تواند تحمل کند.

روش های تکثیر سماق :

به صورت پاجوش، بذر و قلمه ساقه و ریزوم است. برداشت سماق در اوایل شهریور ماه صورت می گیرد.

کاشت بذر سماق :

ابتدا بذرها را در یک ظرف قرار دهید و روی آن‌ها آب جوش بریزید، تا زمانی که آب کاملا خنک شود اجازه دهید بذرها در آب بمانند. بذرها را در یک دستمال قرار دهید تا خشک شوند. سپس بذرها را در یک ظرف بدون سوراخ حاوی مخلوط پیت ماس و پرلیت به عمق یک سانتی‌متر بکارید و آن را به مدت سه تا چهار ماه در یخچال قرار دهید. در طول این مدت ۱ سانتی‌متر از قسمت بالایی مخلوط را مرطوب نگه دارید. بعد از این مدت بذرها را از یخچال خارج کنید و آن‌ها را به کاغذ سنباده بمالید تا پوسته بذر نازک شود. سپس بذرهای سماق را به عمق ۱٫۵ سانتی‌متر در مخلوط پیت ماس و پرلیت بکارید. برای کاشت بذرها، از گلدان‌های ۸ تا ۱۰ سانتی‌متری دارای سوراخ استفاده کنید. بین بذرها ۳ سانتی‌متر فاصله قرار دهید. روی گلدان پلاستیک بکشید تا رطوبت حفظ شود. دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر سماغ ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد است. گلدان‌ها را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید. زمانی که مخلوط پیت ماس و پرلیت در حال خشک شدن بود  آب دهید و آن را مرطوب کنید. بعد از جوانه‌زنی پلاستیک را بردارید. جوانه‌زنی بذر سماق معمولا دو تا چهار هفته طول می‌کشد. هر زمان که مخلوط در حال خشک شدن بود به آن آب دهید. زمانی که اندازه نهال ها به ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر رسید، آن‌ها را به گلدان‌های جداگانه حاوی خاک گلدان دارای زهکشی خوب منتقل کنید. نهال‌ها را در اواسط پاییز به زمین منتقل کنید. گیاه سماق به کود نیاز ندارد. یک مکان با آفتاب کامل یا سایه جزیی برای کاشت گیاه سماق در نظر بگیرید. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. هر زمان خاک در حال خشک شدن بود به آن آب دهید. فاصله بین گیاهان را ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر در نظر بگیرید.

مضرات سماق :

باید توجه داشت هرچند سماق از خواص بسیاری برخوردار است و مصرف آن به عنوان چاشنی با غذاها توصیه می‌شود اما مصرف آن برای افرادی که معده حساسی دارند مناسب نیست و می‌تواند ایجاد ناراحتی کند. همچنین در صورتی که سماق به خوبی تهیه نشده باشد به ویژه دانه آن می‌تواند برای برخی افراد مشکلاتی‌ ایجاد کند.

میوه تازه سماق به دلیل ایجاد مسمومیت نباید مصرف شود و فقط باید خشک آنرا مصرف کرد، به دلیل اینکه سماق سرد است برای افراد سردمزاج مناسب نبوده و باید با گیاهان گرم مصرف شود، صمغ درخت سماق باعث یبوست شدید می شود، مرغوب ترین نوع سماق به رنگ قرمز است که متأسفانه در برخی موارد به سماق های زرد و سیاه رنگ شیمیایی اضافه می کنند تا قرمز شود و این باعث خطرناک شدن مصرف سماق می شود، مصرف بیش از حد آن هم به صورت چاشنی بیش از پنج گرم می تواند مسمومیت زا باشد.