بادرنجبویه گیاهی با بوی لیمو ست که از خانواده نعناعیان است. این گیاه بومی اروپا، آفریقای شمالی و اسیای غربی است اما در سر تا سر جهان رشد می کند. ساقه‌های گیاهان این سرده راست و چهار گوش بوده و پوشیده از کرک است. از کنار برگ‌هایش، گل‌هایی با کاسبرگ‌های رنگی می‌روید که در وهله اول زرد کم رنگ است، سپس به سفید و در نهایت به بنفش تبدیل می‌شود.
بلندی این گیاه به یک متر می‌رسد و گل‌های آن ریز و سفیدرنگ است. عطر و بوی این گیاه یادآور بوی نعنا یا پرتقال است. بادرنجبویه خواص مسکنی و آرام‌بخشی دارد. به همین دلیل از دوران باستان به عنوان دم کرده برای درمان اختلالات عصبی، مشکلات گوارشی یا بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بادرنجبویه قبل از پیدایش ترکیه باستان وجود داشته است. این گیاهان نزدیک کندوهای عسل رشد می کردند تا زنبورها را تشویق کنند به کندوی خود برگردند. نام ملیسا از واژگان یونانی برگرفته شده است که به معنای زنبور عسل می باشد.
استفاده از این گیاه به عنوان یک داروی ضد افسردگی تا قرن هفدهم ادامه داشت. آزمایش‌های جدید بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می دهد که این گیاه همانند یک داروی مسکن بر روی دستگاه عصبی مرکزی عمل می کند و به همین دلیل آرام بخش است. این گیاه بومی مناطق مدیترانه ای است و در اروپا و آسیا نیز می روید و در ایران در کنار مجاری آب ها و مناطق اطراف تهران، در شمال ایران در رشت و اطراف آن ، رودبار و در آذربایجان و مناطق شرقی ایران و استان های غربی می روید. این گیاه به اشکال مختلفی از قبیل اسانس، عصاره روغنی، روغن، پماد، کمپرس و دم‌کرده استفاده می‌شود. بادرنجبویه دارای طبیعت گرم و خشک است.
خواص بادرنجبویه در طب سنتی
خواص آن عبارتند از :
طبع بادرنجبویه گرم و خشک است.
کسانی که میخواهند هوش و حافظه آنان قوی گردد همراه غذا بادرنجبویه بخورند و یا این که از دم‌کرده برگ خشک بادرنجبویه استفاده کنند. ۵ گرم در ۱۰۰ سیسی آب به مدت ۲۰ دقیقه دم‌کرده مانند چای استفاده شود.
برای جلوگیری از دل درد و تحریک معده از دم‌کرده بادرنجبویه استفاده کنید روش دمکردن
دم کرده بادرنجبویه ضدتشنج است.
دم کرده بادرنجبویه را برای تقویت معده و کبد میتوان استفاده کرد.
کسانی که تنگی نفس دارند از بادرنجبویه چه بهصورت شربت چه بهصورت دم‌کرده استفاده کنند.
جویدن بادرنجبویه دهان را خوشبو میکند.
یبوستهایی که در اثر حالت عصبی باشد بادرنجبویه برای آن مفید است از دم‌کرده یا تازه آن همراه غذا میل شود.
از آنجا که روغن این گیاه عامل اصلی درمانی گیاه است، توصیه شده است که از مصرف خشک شده گیاه خودداری و تازه آن استفاده شود.هر چند که این گیاه هم همانند بسیاری از گیاهان دارویی دارای خواص مفید است، ولی از مصرف بیش از اندازه آن باید خودداری کنید و در صورت داشتن یک بیماری خاص و مصرف یک داروی خاص از مصرف خودسرانه آن پرهیز نمایید و قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید.
خواص بادرنجبویه برای سلامت انسان
درمان حملات پانیک و ضربان قلب تند
مصرف مکمل بادرنجبویه در یک مطالعه‌ی دو سو کور کنترل‌شده به مدت چهارده روز موجب کاهش ضربان قلب و کم شدن اضطراب در ۵۵ بیمار شد. بادرنجبویه با مهار کانال‌های یون سدیم و پتاسیم، که ضربان قلب را کم می‌کنند، از نامنظم شدن ضربان قلب جلوگیری میکند.
کاهش افسردگی و اضطراب
بادرنجبویه دارای اثرات ضد اضطراب و ضد افسردگی در موش‌ها است. این گیاه دارویی با افزایش سطح GABA، باعث کاهش اضطراب و ترویج آرامش می‌شود و خلق و خوی فرد را بهبود می‌دهد. بادرنجبویه به طور کامل اضطراب را در ۱۴ فرد مبتلا به استرس (در یک مطالعه‌ی راهنما) از بین برد.
همچنین، ترکیبی از ریشه‌ی بادرنجبویه و ریشه‌ی سنبل‌الطیب به طور معنی‌داری اضطراب را در ۲۴ داوطلب سالم (مطالعه‌ی دوسوکور کنترل‌شده) کاهش داد.
بهبود کیفیت خواب
بادرنجبویه به تنهایی یا در ترکیب با سنبل‌الطیب، کیفیت خواب را در افرادی که از علائم یائسگی و بی‌خوابی رنج می‌برند، بهبود می‌دهد. این گیاه دارویی با افزایش GABA در مغز باعث کم شدن اختلال در اوضاع خواب می‌شود، بنابراین آرامش و راحتی را افزایش می‌دهد. بادرنجبویه در ۸۵٪ افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی و اختلالات خواب، سبب بهبود اوضاع خواب شد.
بهبود حافظه و عملکرد مغز
بادرنجبویه عملکرد و حافظه را در شرکت‌کنندگان سالم در یک مطالعه‌ی دوسوکور و کنترل‌شده، بهبود داد. بنابراین، گیاه دارویی بادرنجبویه ممکن است به درمان بیماری‌هایی مانند آلزایمر و زوال عقل، که با ناتوانی در به یاد آوردن و مشکل در یادگیری یادگیری مشخص می‌شوند، کمک کند.
بادرنجبویه حافظه و عملکرد مغز را با اتصال به گیرنده‌های نیکوتینی و موسکارینی در مغز بهبود می‌بخشد. هر دو نوع گیرنده توسط استیل کولین عصبی فعال می‌شوند و نقش مهمی‌در افزایش حافظه و هشیاری ایفا می‌کنند.
کمک به کاهش وزن
عصاره‌ی بادرنجبویه رشد بافت چربی را در موش‌ها سرکوب کرد و سلول‌های چربی را با جلوگیری از تشکیل عروق خونی که این سلول‌های چربی را تغذیه می‌کنند، از بین برد. علاوه بر این، عصاره‌ی بادرنجبویه فعالیت‌های پروتئین‌هایی که در تولید چربی دخیل هستند (۴FABP و ۴PDK ) را کاهش می‌دهد.
بهبود بیماری کبد چرب غیرالکلی
بیماری کبدی چرب غیر الکلی ناشی از التهاب، قند خون بالا و چربی است. در موش، بادرنجبویه با فعال کردن آنزیم‌هایی که اسیدهای چرب را تجزیه می‌کنند، به درمان بیماری کبد چرب کمک میکند. بادرنجبویه همچنین فعالیت گلبول‌های سفید و سیتوکین‌های التهابی را در کبد کاهش می‌دهد.
کمک به درمان دیابت نوع دو
گیاه دارویی بادرنجبویه با کاهش میزان قند خون و میزان چربی در موش‌های مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک میکند. این گیاه همچنین PPARها را فعال میکند و به این ترتیب حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد.
دارای اثرات ضد سرطان
کمک به درمان پرکاری تیروئید
بادرنجبویه با جلوگیری از اتصال هورمون تحریک کننده تیروئید به گیرنده‌اش در یک مطالعه مبتنی بر سلول، عملکرد تیروئید را کاهش داد.
دارای اثرات ضد میکروبی
در مطالعات مبتنی بر سلول مشخص شد که روغن گیاه دارویی بادرنجبویه دارای اثرات ضد میکروبی روی قارچ‌ها و گونه‌های باکتریایی مضر است. رزمارینیک اسید و سیترال موجود در گیاه دارویی بادرنجبویه رشد قارچ و باکتری را با توزیع تولید انرژی آنها (ای‌تی‌پی سنتاز) متوقف می‌کنند.
مبارزه با بروز زخم سرد و تبخال
منشأ تبخال ویروس است و استرس نیز یکی از عوامل بروز آن. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بادرنجبویه برای مقابله با این مشکل موثر است. این گیاه حاوی ترکیباتی مانند اسید رزمارینیک و همچنین سیترال است که هر دو خواص ضدویروسی دارند. برای این کار باید دست به کار شوید و یک روغن مخصوص درست کنید. یک قاشق غذاخوری روغن جوجوبا را با یک قاشق غذاخوری موم عسل مخلوط کنید و کاملا هم بزنید تا یکدست شود. یک قاشق چای‌خوری تنتور بادرنجبویه و سپس ۵ قطره روغن گیاهی بادرنجبویه، ۱۰ قطره روغن گیاهی درخت چای و ۱۰ قطره روغن گیاهی اسطوخودوس به آن اضافه کنید. همه‌ی مواد را ترکیب کنید و با دیدن اولین علائم بروز تبخال روی محل بگذارید. هر نیم ساعت یک بار به مدت ۳ ساعت و بعد از آن یک مرتبه هر دو ساعت از این روغن را روی تبخال بزنید.
کاهش درد
عصاره‌ی الکلی موجود در بادرنجبویه با مسدود کردن مسیر اکسید آرژنین-نیتریک و افزایش سطح استیل کولین در موش‌ها موجب کاهش درد می‌شود.
کاهش التهاب
بادرنجبویه باعث کاهش تورم ناشی از آسیب و التهاب در موش می‌شود. این گیاه دارویی التهاب را با پایین آوردن سطح استرس اکسیداتیو کاهش می‌دهد.
محافظت از پوست در برابر مقابل اشعه UV
در مطالعات مبتنی بر سلول رزماریک اسید و سالویانولیک اسید موجود در گیاه دارویی بادرنجبویه، از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از اشعه‌ی ماوراء بنفش محافظت میکند.
درمان قولنج نوزادان
قولنج نوزادان یک بیماری شایع است که در چهار ماه اول زندگی آنها رخ می‌دهد. قولنج، تحریک‌پذیری بیش از حد، بی‌قراری و یا گریه در نوزادان سالم است.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف
هرچند که گیاه بادرنجبویه همانند بسیاری از گیاهان دارویی دارای خواص مفید است ولی از مصرف بیش از اندازه آن باید خودداری نمود. همچنین با توجه به طبیعت و خواص بادرنجبویه بهتر است اشخاص دارای مزاج گرم، گیاه بادرنجبویه را نخورند و چنانچه مصرف کردند بری رفع عوارض آن می‌توانند از گل بنفشه یا سکنجبین استفاده کنند. همچنین کسانی که دارای اختلالات هورمون‌های تیروئیدی، افراد مبتلا به گلوکوم (آب سیاه چشم)، زنان باردار و شیرده، افراد حساس به آسپیرین و کودکان بایستی از مصرف این گیاه خودداری کنند. تهوع، گیجی، تحریکات پوستی، در مواردی ناراحتی گوارشی، خستگی عمومی، احساس سنگینی در سر، بی‌حسی و سپس خواب عمیق و کاهش فشار خون از عوارض مصرف بیش از حد این گیاه است.
هشدارهای مهم
از آنجا که روغن گیاه بادرنجبویه عامل اصلی درمان گیاهی است، در همه کتب طب سنتی توصیه شده که از مصرف خشک شده گیاه خودداری و تازه آن استفاده شود. خواص بادرنجبویه تازه به‌حدی است که در اسپانیا برگ تازه آن را با چای معمولی مخلوط و یک نوشیدنی مطبوع تهیه می‌کنند.
- از مصرف خودسرانه آن و بدون نظر پزشک خودداری گردد.
- به دلیل تداخلات دارویی، در صورت داشتن هر گونه بیماری خاص یا مصرف دارویی خاص، قبل از استفاده از گیاه دارویی با پزشک مشورت شود.
- در صورت بروز هر نوع واکنش حساسیتی، باید مصرف این گیاه قطع گردد.
- با مشاهده هر گونه عارضه جانبی به پزشک مراجعه شود
