راهنمای پرورش و کشت گیاه توتون

نام انگلیسی : Nicotiana tabacum

خانواده : Solanaceae

بومی : آمريکاى جنوبى

گیاهی است یکساله به ارتفاع یک تا ۲ متر (گاهی بیشتر) و پوشیده از تارهای چسبنده بسیار کوتاه که از کلیه اندامهای آن بوی قوی و ناپسند استشمام می شود. این گیاه ریشه راست دارد که طول آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر بوده که در مناطق خشک به ۲۰۰ سانتی متر هم می رسد. برگهای توتون نسبتاً بزرگ و فاقد دمبرگ و به اشکال قلبی شکل، تخم مرغی شکل نیزه ای شکل، خمیده (وسط برگ انحنا دارد) و یا صاف دیده می شود. ساقه آغوش، بیضوی و به رنگ سبز دارد. گلهای آن نر – ماده و گلی رنگ است کاسه گل آن لوله ای شکل، منتهی به ۵ تقسیم نوک تیز (غالباً نامساوی) و جام گل آن قیفی شکل و ۳ مرتبه بزرگتر از کاسه گل است. پنج پرچم دارد. میوه اش پوشینه ، بیضوی و محتوی دانه های (بذر) بسیار است. بذر بسیار کوچک و کم و بیش بیضی شکل و رنگ آن قرمز تیره ای چنانچه بذرها در شرایط مناسبی نگهداری شوند تا ۱ سال قوه رویشی خود را حفظ خواهند کرد.

ساقه توتون مستقیم و در اوایل رویش سبز رنگ و کم و بیش نرم و پوشیده از کرک است . با گذشت سن گیاه (اواخر دوره رویشی) ساقه چوبی و محکم می شود . ارتفاع ساقه نیز متفاوت و بین ۷۰ تا ۲۵۰ متر است . قطر ساقه از قسمت پایین به طرف بالا به تدریج کاهش می یابد. وسعت برگ توتون نیز متغیر و بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ سانتی متر مربع است و سطح آن پوشیده از کرکها و سلولهای حاوی اسانس و یا بعضاٌ حاوی شیره خاصی است که ماده چسبناکی از خود ترشح می کنند . برگهایی که روی ساقه اصلی (برگهای اصلی) قرار دارند در مقایسه با برگهای تعبیه شده بر روی ساقه های فرعی (برگهای فرعی) از کیفیت مناسب تری برخوردارند. برگها بر حسب این که در چه قسمتی از ساقه قرار گیرند کیفیت متفاوتی دارند . به طوری که ، برگهای قسمت تحتانی ساقه کیفیت مطلوبتری دارند . سه تا چهار برگ قسمت تحتانی ساقه اصلی به برگهای پایه ای یا قاعده ای معروفند . به برگهای قسمت میانی ساقه که تعداد آنها به ۹ تا ۱۵ عدد می رسد برگهای کمری یا میانی گفته می شود .برگهای قسمت انتهایی ساقه که تعداد آنها به سه تا چهار عدد می رسد برگهای فوقانی یا قله ای نام دارند.

گلهای توتون به رنگ سفید یا صورتی و به صورت خوشه های مجتمع در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند . هر گل از پنج کاسبرگ ، پنج گلبرگ به هم پیوسته و پنج پرچم و یک مادگی دو برچه ای تشکیل شده است . اولین گلها در اواخر بهار (خرداد) ظاهر می شوند .میوه از نوع کپسول و چند خانه ای است . داخل هر کپسول تعداد زیادی دانه ریز به صورت چندین ردیف قرار می گیرد . میوه با شکاف طولی باز می شود و دانه ها (بذرها) بیرون می ریزند . بذر بسیار کوچک و کم و بیش بیضی شکل و رنگ آن قرمز تیره و وزن هزار دانه ۰۸/۰ تا ۱/۰ گرم است .

از توتون در تهیه سیگار و سیگار برگ استفاده می شود. این گیاه همچنین برای استفاده در چپق ، پیپ و غلیان کاربرد دارد. اگرچه مصرف این گیاه به هر شکل برای جسم و روح انسان زیان آور است، ولی در اکثر نقاط جهان برای تولید دخانیات کشت می شود. نیکوتین و سایر آلکالوئیدهای توتون در تهیه آفت کش ها ، قارچ کش های طبیعی ، اسید سیتریک ، ویتامین ب۶ و نیاسین کاربرد دارند. در صنایع داروسازی از مواد موثره این گیاه داروهای مسکن و ارام بخش و همچنین داروهایی برای ترک سیگار تهیه می شود. از توتون به عنوان یک منبع غذایی بالقوه می توان نام برد. تقریبا تمام اسیدهای آمینه شناخته شده ، در توتون وجود دارند و پروتوئین آن ارزش غذایی ویژه ای دارد.

شرایط کشت و پرورش توتون :

توتون اگر چه در اقلیم های مختلف می روید ولی به منظور افزایش کیفیت برگ و عملکرد آن باید از مناطق گرم استفاده کرد . این گیاه از ۶۰ درجه عرض شمالی تا ۴۰ درجه عرض جنوبی می روید . ولی بهترین مناطق برای کشت توتون از ناحیه خط استوا تا ۴۰ درجه شمالی است . در این مناطق توتون از رشد بهتر و عملکرد بیشتری برخوردار است.

درجه حرارت خاک نقش عمده ای در رویش بذر توتون دارد . اگر درجه حرارت خاک ۱۵ سانتی گراد باشد بذرها پس از ۴ تا ۷ روز ، در دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی گراد پس از ۸ تا ۱۰ روز ، در دمای ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد پس از ۱۱ تا ۱۸ روز و بالاخره در دمای ۵ درجه سانتی گراد پس از ۲۱ روز سبز می شوند . دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر توتون ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتی گراد است . بذر توتون به دمای بیش از ۳۵ درجه سانتی گراد حساسیت نشان می دهد و رویش آن متوقف می گردد. بذر توتون برای رویش نسبت به نور حساسیت کمتری نشان می دهد. میانگین دما در مرحله رشد و نمو برگها ۲۰ درجه سانتی گراد مناسب است. در این مرحله تغییرات درجه حرارت نباید از ۱۰ درجه سانتی گراد بیشتر باشد . توتون از بدو رویش بذر تا رسیدن میوه ها به ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ روز درجه و ۳۲۰۰ تا ۳۶۰۰ کالری حرارت نیاز دارد .

گیاه توتون به سرما حساس است ولی نشاءهای قوی برای مدتی قادر به تحمل ۱- درجه سانتی گراد می باشد . چنانچه شرایط اقلیمی برای رویش گیاه مناسب نباشد بوته های ضعیفی تولید می شود . به طوری که این بوته ها به سرما بسیار حساس خواهند بود . نور سبب افزایش مقدار آلکالوئیدهای برگ توتون می شود . کشت این گیاه در مناطق ابری و یا زیر سایه درختان سبب کاهش چشمگیر آلکالوئیدها ، به خصوص ((نیکوتین)) خواهد شد .

توتون اگر برای تولید سیگار کشت شود ، نور برایش مفید است و سبب افزایش کیفیت آن می گردد . ولی اگر برای تولید سیگار برگ تولید شود کشت آن در مناطق سایه مناسبتر است و سبب تشکیل برگهایی با سلولهای نرم و لطیف می شود .

آبیاری نقش عمده ای در کمیت و کیفیت برگ توتون دارد . آب فراوان و همچنین آبیاری کم سبب کاهش کیفیت توتون می شود . آب فراوان اگرچه سبب افزایش عملکرد برگ می شود ولی با کاهش نیکوتین و پروتئین برگها همراه است . مناطقی که مقدار بارندگی سالانه آن زیاد است ، گیاهان را باید در مناطق شیب دار کشت کرد . در طول رویش ، گیاهان به ۳۶۰ تا ۴۵۰ میلی متر آبیاری نیاز دارند . گیاهان در مرحله رشد و توسعه برگها مقادیر مناسبی نیاز دارند .

ارقام مختلف به خاکهای متفاوتی نیاز دارند . مثلا” خاکهای شنی حاوی مقادیر کم یا متوسط ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت توتون رقم ویرجینیا است . خاکهای شنی حاوی مقادیر فراوان ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت ارقام بارلی و هاوانا است. خاکهای خنثی یا کمی اسیدی برای کشت گیاهان رقم ویرجینیا و خاکهای خنثی یا کمی قلیایی برای کاشت رقم بارلی مناسبتر است. خاکهای شور و خاکهای حاوی مقادیر فراوان ازت برای کاشت توتون مناسب نیستند. ((پی اچ)) خاک برای توتون بین ۲/۵ تا ۷ مناسب است .