آموزش کاشت و پرورش گیاه هل سبز

نام انگلیسی : ELETTARIA CARDAMOMUM

خانواده : ZINGIBERACEAE  – زنجبیل

بومی : جنوب هند و سریلانکا

هل درختی است از خانواده زنجبیل به صورت وحشی و پرورشی در مناطق کوهستانی و در سایه درختان می‌روید. ارتفاع درخت ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و بعضی‌ها دارای اعضاء چوبی تا ۳ متر ارتفاع و شاخه‌های هوایی و برگ‌های متناوب نوک تیز با گل‌های ریز سفید مانند گل باقلا و میوه آن کوچک ناشکوفا (پوشینه دار) بقدر بند انگشت با پوست تیره رنگ و دانه‌های متعدد می‌باشد. هل سیاه هم از از همین خانواده محسوب می‌شود، اما استفاده آن به‌عنوان ادویه در ایران بیشتر بصورت هل سبز است. اما در خارج از ایران این گیاه در اشکال مختلفی اعم از پودر و روغن ارائه می‌شود که در مصارف گیاه‌پزشکی و صنایع غذایی کاربرد دارد. هل به چای عطر ویژه‌ای می‌بخشد و طرفداران زیادی دارد.

هل از سیستم ریشه ای نسبتاً قوی برخوردار است و دارای ریشه اصلی و ریزوم ها می باشد. از ریزوم ها، ساقه های متعدد رویشی و همچنین ساقه های گل دهنده به طول ۶۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر منشعب می شوند. ساقه های گل دهنده دی ماه ظاهر شده و بطور مستقیم یا بعضاً بصورت خوابیده روی زمین قرار می گیرند.

گل ها در این گیاه کوچک، دوجنسی و به رنگ سفید یا سبز روشن است. این گل ها به تدریج از فروردین تا مرداد و حتی در برخی شرایط اقلیمی تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گل ها ۳ تا ۴ و پهنای آن به ۱٫۵ تا ۱٫۷ سانتیمتر می رسد.

خواص درمانی هل سبز :

هل از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. مطابق این نظر جویدن دانه‌های هل پس از صرف غذا ضمن کمک به هضم و گوارش بهتر غذا، می‌تواند بوی نامطبوع دهان را نیز خنثی کند. مصرف دم‌کرده آن مفرح، مقوی معده لطیف و بادشکن است. دانه‌های هل خواص گرما بخشی داشته و معده و روده‌ها را تقویت می‌کنند. هل اشتها را تحریک می‌کند و عمل هضم غذا را بهبود می‌بخشد.
نوشیدن دم کردهٔ داغ آن موجب تسکین کولیت، سوهاضمه، نفخ، حالت تهوع و بی حالی شده و مانع ترشح زیاد اسید معده می‌شود. یکی از خواص ویژه و بسیار ارزشمند هل، جلوگیری از تشکیل خلط در گلو است. از این رو می‌توان آن را به محصولات لبنی و پودینگ‌ها افزود تا اثر شیر را که موجب تشکیل خلط در گلو می‌شود خنثی کرده و به هضم آن نیز کمک کند. دانه‌های هل خاصیت داروی اکسپکتورانت را دارد و سینوس‌ها و برونش‌ها، بینی و سینه را از خلط و ترشحات اضافی پاک می‌کنند. هل چنان‌که ذکر شد خواص گرمابخش و انرژی زا دارد از این رو به بهبود روحیه و بازیابی انرژی و توان از دست رفته کمک می‌کند، اضطراب و نگرانی را کاهش می‌دهد و در رفع افسردگی مؤثر است. هل همچنین کلیه‌ها را تقویت می‌کند و گفته می‌شود برای درمان شب ادراری کودکان مفید است. البته مصرف زیاد آن تپش قلب را افزایش می‌دهد.

شرایط نگهداری هل سبز :

دمای مناسب هل سبز :

دمای مناسب برای رویش هل ۱۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد می باشد ولی در درجه حرارت های بین ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد به خوبی می روید. گرمای هوا و خشکی هوا از جمله دلایل عدم رشد مطلوب این گیاه است اما اگر بتوانیم رطوبت خاک و به خصوص هوا را فراهم کنیم این گیاه می‌تواند دما را تا حدود ۳۵ درجه نیز تحمل کند .

نور مورد نیاز هل سبز :

مکانی روشن و پر نور اما به دور از نور مستقیم آفتاب برای این گیاه مناسب است.حتی این گیاه در موطن خود در زیر درختان که سایه -آفتاب است رشد خوبی دارند و در معرض نور مستقیم آفتاب کشت نمی شوند. وجود نور مستقیم بخصوص زمانی که هوا گرم است از دلایل سوختگی نوک و حاشیه برگها و همچنین پژمردگی و خشکیدگی آنها است. اگر نور کافی نباشد به تدریج فاصله برگها بر روی یک ساقه از هم بیشتر می شود، برگهای جدید ریزتر و رنگ پریده می‌شوند.

محل کاشت هل سبز :

هل در طول رویش به وزش باد بسیار حساس است و کشت آن در مناطق بادخیز سبب کاهش شدید عملکرد محصول می شود.

خاک مناسب هل سبز :

هل خاک های سنگین رسی و لوم رسی را ترجیح می دهد.پی اچ مناسب خاک برای رشد و نمو گیاه هل بین ۴٫۲ تا ۶٫۸ می باشد. میتوان از مخلوط های خاک برگ +کوکوپیت +پرلایت و یا خاک برگ + خاک معمولی + ۱۰٪شن (با ذرات حدود ۲ میلیمتر) استفاه کرد. ته گلدان حتما باید منافذی برای خروج آب اضافه وجود داشته باشد و روی این منافذ را می بایست با چند تکه سفال شکسته قبل از کاشت گیاه پوشاند.

کود موردنیاز هل سبز :

با توجه به نیاز بالای این گیاه به مواد و عناصر غذایی، افزودن مقادیر مناسبی کودهای شیمیایی به همراه کودهای آلی نقش مهمی در افزایش عملکرد میوه هل و همچنین بهبود کیفیت آن دارد.

آبیاری هل سبز :

نه تنها وجود رطوبت در خاک بلکه وجود رطوبت در هوای اطراف برگ ها نیز از جمله شرایط رشد بهینه آن است . البته آبیاری بیش از اندازه و نامناسب این گیاه می تواند منجر به سیاه شدن برگها بخصوص برگهای پایینی گیاه ، پوسیدگی ساقه‌ها و ریشه‌های گیاه و از بین رفتن آن شود. خشکی و کمیود رطوبت خاک نیز در ابتدا موجب سوختگی و خشکی حاشیه و نوک برگها و سپس قهوه‌ای شدن و چروکیدگی تمامی برگ می شود. البته این حالت در اثر خشکی هوا نیز روی می‌دهد. به همین دلیل اولا زمانی باید این گیاه را آبیاری کرد که سطح خاک تا حدودی رطوبت خود را از دست داده باشد و نه اینکه کاملا خشک شده باشد و دوما با عمل غبارپاشی نسبت به افزایش رطوبت هوای اطراف برگها اقدام کرد. البته برای افزایش رطوبت از روش زیرگلدانی حاوی قلوه سنگ و آب نیز می‌توان استفاده کرد.

تکثیر و کاشت هل سبز :

هل به دو صورت رویشی  (تقسیم ریزوم ) و زایشی کاشت بذر در گلخانه تکثیر می یابد:
برای تکثیر رویشی، توده های بزرگی از ریزوم را از گیاه در حال رشد گرفته (می برند) و آنها را از هم جدا و به توده های کوچک تر تبدیل می کنند. هر یک از توده ها باید دسته کم یک سال سن و یک جوانه داشته باشند و سپس آنها را در چاله های آماده شده می کارند. با تکثیر رویشی، گیاه سریعتر رشد می کند.
برای کاشت آن، ابتدا گودالی هایی در حدود ۳۰ در ۶۰ سانتی متر به ارتفاع ۶۰ سانتی متر با فاصله ۱٫۵ تا ۲ متر حفر میکنیم .سپس چاله ها را با مخلوطی از خاک سطحی و کمپست و کود گاو یک تا دو ماه پیش از شروع کاشت پر می کنند.

مراحل کاشت هل سبز در گلدان :

• گلدان‌هایی با سطح مقطع بزرگ برای کاشت هل مناسب هستند. همچنین گلدانی با ارتفاع متوسط، حدودا ۲۰ سانتی‌متر، برای کاشت این گیاه مناسب است. توجه داشته باشید که بهتر است که جنس گلدان از سفال باشد تا از پوسیدگی ریشه گیاه جلوگیری شود. از طرفی باید گلدان شما دارای سوراخ‌های زهکشی مناسب باشد تا آب اضافه از ته گلدان خارج شود.
• هل برای رشد و پرورش به خاک غنی و حاصلخیز نیاز دارد. برای کاشت هل در گلدان می‌توانید از ترکیبی از خاک باغچه، پیت ماس یا کوکوپیت و مقداری کود پوسیده دامی استفاده کنید؛ همچنین برای افزایش زهکشی خاک، بهتر است مقداری ماسه به آن بیافزایید. بعد از تهیه بافت خاک مورد نظر، گلدان را با این خاک پر کنید.
• ابتدا کپسول‌های بذر را که همان دانه‌های هل هستند را برای چند دقیقه در آب قرار می‌دهیم. سپس به آرامی کپسول را باز می‌کنیم و بذرها را بیرون می‌آوریم. در مرحله بعدی، بذرها را با آب می‌شوییم تا پوشش چسبناک آن در آب از بین برود. بذرها را به مدت دو روز درون آب قرار می‌دهیم و پس از این مدت درون دستمال خیس قرار داده تا جوانه بزند. بعد از جوانه زنی می‌بایست بلافاصله بذرها را در گلدان بکاریم.
• برای کاشتن دانه هل در گلدان، ابتدا سطح خاک را با استفاده از یک آب‌پاش به خوبی مرطوب کنید. سپس با استفاده از یک بیلچه باغبانی سطح خاک را صاف کرده تا آماده کاشت شود. بذرهای هل را که از قبل خیسانده‌اید و جوانه زده‌اند را روی سطح خاک بپاشید و با مقداری از خاک روی آن را بپوشانید. در پایان نیز با استفاده از آب‌پاش، مجدداً سطح خاک را مرطوب کنید.

آفات و بیماری های هل سبز :

گیاهان در طول رویش ممکن است تحت تأثیر بیماری های قارچی، باکتریایی و یا ویروسی قرار گیرند. آفات نیز می توانند صدمات زیادی به محصول وارد کنند.

از مهمترین بیماری های درخت هل بیماری پوسیدگی کپسول است. عامل این بیماری گونه های مختلف قارچ فیتوفتورا و فوزاریوم می باشد. برگ های آلوده به این بیماری حالت آبگزیدگی پیدا کرده و این حالت از نوک و حاشیه برگ ها به سمت مرکز برگ توسعه یافته و به تدریج تمام برگ را آلوده می کند. محل آلوده خشک شده و در نهایت بافت های آلوده خرد می شوند. میوه های آلوده به این بیماری نیز به مرور قهوه ای شده و می پوسند. این میوه ها خیلی زود ریزش کرده و به اطراف پراکنده می شوند. رطوبت بالا و پایین بودن دمای خاک طی ماه های تیر تا شهریور سبب شیوع این بیماری می شود.

• از بیماری های دیگر هل، پوسیدگی ریزومی است. عامل این بیماری قارچ ریزوکتونیا سولانی است. در سطح برگ های آلوده به این بیماری، لکه های زرد کمرنگ مشاهده می شود. برگ های آلوده به شدت پژمرده شده و اندام های هوایی گیاهان آلوده نیز شکننده می گردند.
• بوته میری نیز توسط قارچ های ریزوکتونیا سولانی و برخی گونه های پی تیوم ایجاد می شود. بوته های آلوده به این بیماری سبزخشک می شوند.
• بیماری های ویروسی نیز مانند ویروس موزائیک هل می تواند صدمات زیادی به محصول وارد کند.
• نماتدها از بیماری هایی هستند که هر ساله خسارات سنگینی به مزارع هل وارد می کنند. نماتدها سبب جلوگیری از رشد گیاه، کاهش ساقه دهی و باریک شدن برگ ها می شوند. همچنین در سطح زیرین برگ های گیاه آلوده به نماتدها، گال هایی مشاهده می شود. سایه بیش از حد، خاک مرطوب و هوای گرم در شیوع نماتدهای هل نقش عمده ای دارند.
• تریپس درخت هل، کرم ساقه خوار و کپسول خوار، کرم ریشه، شته ها و کنه ها از آفاتی هستند که می توانند تولید و عملکرد محصول هل را به مخاطره اندازند.

مطالب مرتبط :

خواص شگفت انگیز هل سبز