گلها به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر مرکب است. پهنای گل آذین در حدود ۱۵ سانتی متر می باشد. میوه کوچک به طول ۶-۱۲ میلی متر و عرض ۲-۴ میلی متر و دارای بوی معطر می باشد. سطح دانه بی کرک ، شیاردار به رنگ سبز روشن و در بعضی نمونه ها زرد روشن است . مریکارپ آن ارتباط کمی با هم دارند به طوری که گاهی اوقات از هم جدا می باشند. طعم آن معطر ، کم و بیش شیرین، بوی آن ملایم و به حالت تازه ناپسند است .ریشه گیاه ضخیم، دوکی شکل و به رنگ مایل به سفید و دارای بوی معطر و مطبوع است.

واریته های وحشی رازیانه میوه های با طعم تلخ دارند.  تیره چتریان حدود ۲۷۵ جنس و ۲۸۵۰ گونه دارد که در کشور ما ۱۰۰ جنس و ۴۵۰ گونه از این خانواده وجود دارد. رازیانه دارای انواع مختلفی می باشد مانند رازیانه تلخ، رومی و رازیانه فلورنس که هر کدام دارای ویژگیهای خاصی می باشند.

گونه های گیاه رازیانه :

در ایران برای جنس foeniculum فقط چند گونه علفی چند ساله ی دارویی گزارش شده که به صورت خودرو و زراعی به نامهای مترادف Anethum foeniculum f.vulgare و f.officinalis وجود دارند. در دیگر کشورها واریته ها و کولتیوارهایی برای گونه ی f.vulgare معرفی شده است که واریته رازیانه شیرین (sweet dulce fennel) و کولتیوار purpureum  از آن جمله اند.واریته مذکور دارای غده های زیرزمینی بوده و بعنوان سبزیجات مصرف می شود.

محل رویش و پراکندگی گیاه رازیانه :

این گیاه بیشتر بر روی شیب های صخره ای و کوهستانهای خشک ، آهکی، آفتابگیر، قابل نفوذ و فاقد رطوبت زیاد می روید.سرزمین اصلی این گیاه در نواحی دریای مدیترانه و در بسیاری از کشورهای گرمسیر اروپایی است. اغلب بصورت وحشی در اروپای غربی و مرکزی,. چین, ژاپن, اتیوپی, آفریقای جنوبی, آمریکای شمالی و جنوبی و نیوزیلند دیده می شود. رازیانه در زمینهای بایر, تاکستانها و در کنار جاده ها و مسیرهای راه آهن در آب و هوای گرمتر رشد می کند. در ایران بیشتر در نواحی شمالی و مناطق مختلف البرز در ارتفاعات ۷۰۰-۷۵۰ متری پراکندگی دارد.

دوره حیات گیاه رازیانه :

رازیانه دوره رویشی تقریباً طولانی دارد ، بذر آن ۲-۳ سال قوه رویشی خود را حفظ کرده و در شرایط مناسب ۱۴-۲۰ روز پس از کشت سبز می شود. رشد اولیه گیاه بسیار کند است به طوری که رویش دانه تا  تشکیل ساقه ۲-۲٫۵ ماه به طول می انجامد. در سال اول رویش گلها در اواسط تیر و زمان مناسب  برداشت اوایل مهر است.

در سالهای بعد معمولاً این زمان جلو می افتد و به طور معمول عمر گیاه ۴-۵ سال می باشد. بذور ۲ ساله و به ندرت ۳ ساله از کیفیت خوبی از نظر قوه نامیه برای کشت برخوردارند. به طور کلی مراحل رشدی رازیانه را می توان به ۵ مرحله تقسیم نمود که این مراحل عبارتند از :

۱- مرحله جوانه زنی Germination: مرحله است که با جذب آب و متورم شدن بذر شروع شده و با ورود ریشه چه به داخل خاک و خروج ساقه چه از خاک تمام می شود.رازیانه گیاهی اپی جیل است.

۲- سبز شدن Emerging or Regitative : پس از ظهور برگهای لپه ای ابتدا یک برگ رشته ای ظاهر شده و مابقی برگهای رشته ای پس از چند روز ظاهر می شود در این مرحله حدود ۷-۱۳ روز برگ رشته ای ظاهر می شود.

۳- طویل شدن Elongation : هنگامی که برگهای رشته ای به طور انبوه بر روی گیاه ظاهر شدند سپس میان گره های بالاتر سریع تر طویل شده و طول بیشتری پیدا می کند در این مرحله غلاف هر برگ کاملاً مشخص شده و برجستگی در محل هر گره نمایان می شود. درمرحله طویل شدن معمولاً ۷-۱۰ گره نمایان شده و ۵-۷ میان گره نیز طویل می شود.

۴- گلدهی Flowering : در این مرحله با متورم شدن آخرین غلاف که حاوی گل آذین است شروع می شود سپس گل آذین ظاهر شده و دمگل شروع به طویل شدن می کند پس از خاتمه طویل شدن دمگلها شروع به باز شدن می کند که باز شدن گلها از خارج به داخل است.

۵- دانه بندی یا رسیدن: در این مرحله مواد فتوسنتزی به دانه انتقال پیدا می کند و بذر همزمان با پر شدن ، طویل تر و حجیم تر می شود. در مراحل اولیه سرعت طویل شدن از سرعت رشد عرضی بیشتر است و لذا بذر طول بیشتری دارد. با خاتمه ی انتقال مواد فتوسنتزی بذرها کم کم قهوه ای رنگ شده ، رطوبت از دست داده و آماده ی برداشت می شود.

شرایط کاشت و پرورش گیاه رازیانه :

نیازهای زیستی گیاه رازیانه :

دستیابی به محصول رضایت بخش رازیانه به شناخت نیازهای طول دوره زندگی گیاه  بستگی دارد و لازم است در برنامه ریزی کشت این محصول مورد توجه قرار گیرد این نیازهادر قسمتهای زیر به تفکیک صورت گرفته است:

کشت رازیانه یابد در زمینهایی صورت بگیرد که دارای آب کافی باشد. آبیاری در زمان مناسب تأثیر مثبتی بر روی کمیت و کیفیت مواد موثره گیاه دارد. بهترین زمان برای کار ابتدای رویش گیاه، مرحله تشکیل ساقه و همچنین مرحله نمو گل می باشد به همین منظور آبیاری در ابتدای رشد هر دو هفته یکبار و پس از شروع طویل شدن ساقه هر هفته یکبار انجام می گیرد .

نیازهای اقلیمی و حرارتی گیاه رازیانه :

هوای گرم برای رشد و نمو این گیاه مطلوب می باشد و رشد این گیاه در مناطقی که دارای تابستان طولانی و زمستان سرد نباشد موفقیت آمیز است. جوانه زنی بذور در دمای ۶-۸ درجه سانتی گراد انجام می گیرد. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین ۱۵ تا ۱۶ درجه و دمای مطلوب در طول رویش و طی زمان تشکیل میوه ۲۰-۲۲ درجه می باشد که اپتیمم آن ۲۵ درجه معرفی شده است. طبق گزارشات موجود پائین ترین و بالاترین درجه حرارت قابل تحمل برای رازیانه به ترتیب ۷ و ۲۷٫۵ درجه سانتی گراد بیان گردیده است و بالاترین درجه حرارت قطع کنندگی جوانه زنی ۲۷٫۲-۲۹٫۴ درجه سانتی گراد است . در زمستانهای بسیار سخت و طولانی ریشه ی گیاه دچار سرمازدگی و خشک شدگی می گردد.

خاک مورد نیاز گیاه رازیانه :

رازیانه گیاهی است که روی صخره های دریایی ، راه های ساحلی و زمینهای شخم نزده می روید و بهترین خاک برای زراعت این گیاه خاکهای لومی-رسی با مواد و عناصر غذایی و ترکیبات هوموسی کافی می باشد. خاکهای سبک و عاری از مواد آلی تأثیر منفی در عملکرد دارد.خاک رازیانه باید دارای عمق کافی ۲۵-۳۰ سانتی متر و دامنه ی عمق این گیاه از نظر PH در محدوده ی ۴٫۸-۸ می باشد.

نیاز نوری گیاه رازیانه :

مزارع کشت رازیانه باید آفتابگیر باشد زیرا کمبود نور رشد رویشی و رشد زایشی گیاه را به تأخیر می اندازد.

کوددهی گیاه رازیانه :

رازیانه در طول دوره رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی احتیاج دارد. کودهای دامی کاملاً نپوسیده نیز تأثیر نامناسبی بر رشد ریشه دارد از این رو باید در افزودن این کودها در زراعت رازیانه دقت نمود.

کود ازته یکی از کودهای مورد نیاز گیاه می باشد زیرا به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی و رشد زایشی شده و رشد زایشی را مختل می کند و سبب کاهش شدید عملکرد می شود. ضمناً افزایش کود ازته در خاک علاوه بر کاهش عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه در مقابل سرمای زمستانه نیز می شود. کاهش ازت نیز باعث زرد شدن رنگ برگها و توقف رشد برگ و کاهش رشد بوته می شود.

فسفر نیز از عناصر مهم و ضروری گیاه بوده و باعث می شود دانه بندی و رشد دانه بهتر شده همچنین باعث زودرسی گیاه می شود. فسفر را در پاییز به زمین اضافه می کنند. درصورتیکه در طول رویش گیاه میزان فسفر کم باشد برگها به رنگ سبز تیره درآمده ، رشد گیاه کم شده و نبات به ارتفاع کامل نمی رسد و مقدار عملکرد نیز کم می شود. میزان فسفر مورد نیاز گیاه بین ۸۰-۱۲۰ کیلوگرم در هکتار تجویز می گردد.

پتاس نیز یکی از عناصر مورد نیاز گیاه می باشد که باعث افزایش مقاومت گیاه در مقابل بیماریهای قارچی و عوامل نامساعد جوی می شود. کمبود این عنصر سبب می شود که رنگ برگها زرد مایل به سبز شده و حاشیه برگها خشک و سیاهرنگ (ابتدا قهوه ای سپس سیاه) می شود و برگها شروع به ریزش می نمایند. پس بهترین مقدار پتاس با توجه به آزمایش خاک بین ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار می باشد که قبل از کشت در زمان شخم پاییز همواره با فسفر به زمین داده می شود.

زمان و فواصل کاشت گیاه رازیانه :

رازیانه دوره رویشی نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال( اواخر زمستان، اوایل بهار) انجام پذیرد. البته بعضی از محققین کشت رازیانه را در فصل پاییز (مهر یا آبان) توصیه می کنند .

در کشت ردیفی بذرها را در ردیفهایی به فواصل ۳۶-۴۸ سانتی متر کشت می کنند به طوری که عملکرد در سال بعد در ردیفهای ۳۶-۴۸ سانتی متر ۰٫۹ تن در هکتار و در ردیفهایی به فواصل ۲۴ سانتی متر به ۰٫۴ تن در هکتار کاهش می یابد.بعضی از محققین نیز اصرار داشتند که بهترین فاصله بین ردیفها ۶۰ سانتی متر و فاصله بین بوته ها ۲۵ سانتی متر ( بر اساس تراکم ۶۷ هزار بوته در هکتار ) می باشد.عمق بذر رازیانه در موقع کاشت ۲-۳ سانتی متر باید باشد. تعدادبذر در هر متر طول ردیف ۶۰-۸۰ عدد و مقدار بذر برای هر هکتار زمین ۸-۱۰ کیلوگرم مناسب است.

روش کاشت گیاه رازیانه :

از آنجا که بذور رازیانه از قوه رویشی مناسبی برخوردارند کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج خوبی دربرخواهد داشت و در اکثر کشورها این از این روش استفاده می شود. کشت ردیفی رازیانه با استفاده از ردیف کار غلات انجام می گیرد پس از انجام عملیات تسطیح و آماده سازی زمین در اواخر زمستان یا اوایل بهار عملیات کاشت انجام می شود پس از کشت زمین را آبیاری می کنند.

تناوب کاشت گیاه رازیانه :

رازیانه را می توان با اکثر گیاهانبه تناوب کشت نمود ولی بهتر است این کار با گیاهانی که سبب افزایش مواد غذایی و بهبود بافت خاک گردند ، انجام گیرد . تناوب کاشت رازیانه با گیاهانی نظیر گوجه فرنگی ، ذرت و یونجه مناسب نیست. به واسطه بیماریهای مشترک بین رازیانه و اکثر گیاهان تیره چتریان نظیر هویج ، انیسون، شوید و زیره سیاه تناوب کاشت با آنها نیز مناسب نمی باشد و ممکن است سبب گسترش آفات و بیماریها شده و خسارات سنگینی به محصول وارد آورد. حداکثر ۳-۴ سال پس از برداشت رازیانه مجدداً می توان آن را در همان زمین کشت نمود.

آبیاری گیاه رازیانه :

بهترین زمان برای آبیاری ابتدای رویش گیاه ، مرحله ی تشکیل ساقه و مرحله نمو گلها می باشد به همین دلیل آبیاری در ابتدای رشد هر دو هفته یکبار و پس از شروع طویل شدن ساقه هر هفته یکبار انجام می گیرد که بسیار مطلوب می باشد.( دوره آبیاری غالباً در این گیاه به طور متوسط ۹-۱۱ روز یکبار است).

مبارزه با آفات و بیماریهای گیاه رازیانه :

آفات در طول رویش ممکن است خسارت سنگینی به گیاه رازیانه وارد کند این خسارت عمدتاً از جانب سن های لکه دار ( lygaeas) وارد می شود. این حشرات با مکیدن شیره گیاه  سبب ضعف آن و کاهش عملکرد می شود. برای مبارزه با این آفات می توان از دیتریفون Ditrifon و یا فاتوکس استفاده نمود. ضمناً آفت کشها و علف کشها را می توان به صورت مخلوط با هم به کار برد.

جمع آوری محصول رازیانه :

میوه های رازیانه به طور همزمان نمی رسند و پس از رسیدن از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند از این رو قبل از ریزش باید محصول را برداشت نمود.برداشت این گیاه به دلیل ساقه های بلند آن مشکل است و با استفاده از ماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه را برداشت نمود. بخش های جمع آوری شده میوه ها می باشند. گیاهان را قبل از رسیدگی کامل میوه برداشت می کنند و بصورت دسته ای قرار داده و تا رسیدگی کامل آنها را رها می کنند. سپس آنها را برای کوبیدن روی پارچه های کتانی قرار می دهند.

 زمان برداشت محصول در سال اول اواخر شهریور ماه یا اوایل مهر است در حالی که در سال دوم و سوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد. محصول را می توان در دو مرحله برداشت کرد. در مرحله اول شاخه و سرشاخه های حامل چتر به طول ۳۰-۵۰ سانتی متر را برداشت می کنند به مدت ۷-۱۴ روز روی زمین باقی می مانند این مدت به وضعیت آب و هوایی منطقه بستگی دارد. در مرحله دوم این اندامها را با کمباین برداشت نموده و بذور را از سایر قسمتها جدا می کنند.

برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد در صورت نامساعد بودن هوا و رطوبت بالا در دو مرحله توصیه نمی گردد زیرا ممکن است در طول مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله ی قارچها و باکتریها قرار گیرند و اثرات نامطبوعی بر روی کمیت و کیفیت مواد موثره آن بگذارند. پس برداشت در موارد بیان شده بهتر است در یک مرحله صورت گیرد که در این مرحله شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شود.

محصول برداشت شده را با احتیاط در حرارت ۲۵-۴۰ درجه سانتی گراد همراه با جریان هوا خشک می کنند. محصول خشک شده نباید بیش از ۱۲ درصد رطوبت و حداکثر ۲ درصد ناخالصی داشته باشد زیرا رطوبت بیش از حد مجاز بذور رازیانه مناسب نبوده و بر کیفیت مواد موثره تأثیر منفی داردبذور را می توان در سایه یا توسط خشک کنهای الکتریکی خشک نمود. درجه حرارت خشک کنها نباید بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد باشد زیرا ترکیبات اسانس رازیانه نظیر آنتول و استراگول فرار بوده و تحت تأثیر درجه حرارتهای بالای ۴۰ درجه تبخیر می شوند و از کیفیت دارویی گیاه کاسته می شود. عملکرد رازیانه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت می باشد عملکرد گیاه در سال دوم ۱-۲ تن در هکتار و در سال سوم رویش به ۰٫۶-۱٫۵ تن در هکتار می رسد.